Powszechnie uważa się, że alimenty dotyczą wyłącznie świadczeń rodziców na rzecz dzieci. Tymczasem obowiązek alimentacyjny może występować w różnych konfiguracjach między krewnymi w linii prostej oraz rodzeństwem. Przykładowo, rodzice mogą wystąpić o alimenty od dzieci, dziadkowie od wnuków (i vice versa) itd. Co więcej, do tego typu świadczeń może być zobligowane rodzeństwo, ojczym i macocha. Z roku na rok przybywa tego typu spraw w polskich sądach.
Czym jest obowiązek alimentacyjny i kogo dotyczy?
Zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (zwany dalej K.r.o.): Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Z kolei art. 132 K.r.o. precyzuje, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
Zatem alimenty mogą dotyczyć różnych członków rodziny, w tym nie tylko rodziców względem dzieci, ale również dzieci względem rodziców i dziadków, a także rodzeństwo wobec siebie. Do świadczeń alimentacyjnych mogą być zobligowane także dzieci na rzecz macochy i ojczyma, jeśli uczestniczyli oni w wychowywaniu dziecka. Prawo przewiduje też możliwość obowiązku alimentacyjnego rodzeństwa przyrodniego względem siebie.
Prawo do ubiegania się o alimenty pojawia się też w sytuacji, gdy doszło do przysposobienia dziecka. Dotyczy ono jednak wyłącznie osoby, którą łączy z dzieckiem stosunek przysposobienia (zatem nie dotyczy pozostałych członków rodziny, w przypadku których ten stosunek nie występuje).
Zgodnie z przytoczonym wcześniej art. 132 K.r.o. świadczeń alimentacyjnych można chodzić w pierwszej kolejności od najbliższych członków rodziny — nawet jeśli dalsi krewni znajdują się w lepszej sytuacji materialnej. Dopiero w sytuacji, gdy osoby zobowiązanej w bliższej kolejności nie będą w stanie dopełnić obowiązku alimentacyjnego, obowiązek ten przejdzie na zobowiązanych w dalszej kolejności.
Alimenty od byłego małżonka — czy to możliwe?
Zgodnie z prawem obowiązek alimentacyjny może dotyczyć również byłych małżonków. Materialnoprawną przesłankę żądania alimentów przez jednego z małżonków stanowi art. 60 K.r.o.: Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Dotyczy to sytuacji, w której jeden z małżonków został uznany za winnego rozkładu pożycia, a rozwód przyczynia się do pogorszenia sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Co ważne, winny małżonek jest zobligowany do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego nawet wtedy, gdy ten nie znajduje się w niedostatku. Obowiązek ten wygasa wraz z zawarciem przez niewinnego małżonka nowego małżeństwa. Małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, zobowiązany jest do płacenia alimentów przez 5 lat od orzeczenia rozwodu (chyba że sąd przedłuży ten termin).
Podsumowując
Obowiązek alimentacyjny nie dotyczy wyłącznie dzieci, ale również innych krewnych. Prawo przewiduje sytuacje, w których świadczenia alimentacyjne wypłacane są przez dzieci na rzecz rodziców, wnuków na rzecz dziadków, rodzeństwa względem siebie, a nawet dzieci względem ojczyma czy macochy. Warto też pamiętać o tym, że rodzice mogą być zobowiązani do płacenia alimentów na rzecz swoich dorosłych dzieci — nawet przez całe ich życie, jeśli z powodu choroby lub niepełnosprawności nie są w stanie utrzymać się samodzielnie. Co więcej, obowiązek alimentacyjny dotyczyć może zarówno małżonków, jak i byłych małżonków.
