W związku z licznymi zmianami spowodowanymi restrukturyzacją w polskim górnictwie węgla kamiennego w ostatnich latach, powstało szereg wątpliwości osób postronnych – spoza branży górniczej – co do skutków restrukturyzacji, likwidacji, ich konsekwencji, zwłaszcza prawnych dla toczących się spraw, w tym sądowych, a także stosunków pracowniczych i innych.
Przedsiębiorstwa górnicze mogą zbyć nieodpłatnie na rzecz SRK na podstawie przepisów ustawy, kopalnię, zakład górniczy lub jego oznaczoną część, prowadzące wydobycie węgla kamiennego lub roboty górnicze, w celu przeprowadzenia ich likwidacji. Istotnym elementem jest fakt, iż przedmiotem zbycia może być jedynie oznaczona część, najczęściej jest to tzw. część już nieprodukcyjna – gdzie nie jest już prowadzona eksploatacja górnicza. SRK przeprowadza likwidację kopalni, zakładu górniczego lub jego oznaczonej części, a także wszelkie działania wykonywane po zakończeniu ich likwidacji przede wszystkim z dotacji budżetowej ze Skarbu Państwa oraz innych źródeł finansowania (w szczególności: sprzedaż nieruchomości, wynajem nieruchomości, sprzedaż majątku po zlikwidowanym zakładzie).
Zmian było sporo
W okresie od 2015 roku do dziś nastąpiły istotne zmiany organizacyjne, strukturalne, prawne w zakresie funkcjonowania spółek węgla kamiennego w Polsce. W okresie tym przestały istnieć 2 duże przedsiębiorstwa górnicze – tj. Kompania Węglowa S.A. oraz Katowicki Holding Węglowy S.A., które na podstawie przepisów ustawy zostały przekazane nieodpłatnie do SRK. Jednak zanim to nastąpiło część majątku Kompanii Węglowej oraz Katowickiego Holdingu Węglowego zostały sprzedane na rzecz Polskiej Grupy Górniczej Sp. z o.o. (obecnie S.A.) na zasadzie sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, na podstawie treści przepisu art. 554 kodeksu cywilnego, który statuuje solidarną odpowiedzialność za zobowiązania istniejące w dniu zbycia zbywcy i nabywcy przedsiębiorstwa.
Przepisy ustawy, a konkretnie art. 8c wprowadza przepis szczególny w stosunku do ogólnej zasady sukcesji i jej odpowiedzialności względem art. 554 kodeksu cywilnego. Zgodnie z brzmieniem art. 8c z dniem nabycia Spółka Restrukturyzacji Kopań, wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki nabytej kopalni, zakładu górniczego lub jego oznaczonej części wynikające z ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze oraz innych ustaw w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do prowadzenia zakładu górniczego, w szczególności staje się stroną umowy o ustanowienie użytkowania górniczego dotyczącego złoża nabytej kopalni, zakładu górniczego lub jego oznaczonej części oraz wstępuje w prawa i obowiązki wynikające z koncesji oraz innych decyzji wydanych na podstawie ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze. Z dniem nabycia mienia SRK przejmuje zobowiązania z tytułu szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego, w tym szkód powstałych w wyniku reaktywacji starych zrobów. Środki na finansowanie tych zobowiązań pochodzą z dotacji budżetowej.
Co z pracownikami kopalni?
W stosunku do pracowników przejętych zakładów górniczych zastosowanie zgodnie z przepisami ustawy znajdują przepisy kodeksy pracy w tym zakresie. Warto wskazać, iż ze względu na istniejące wątpliwości w zakresie wzajemnej relacji treści przepisu art. 8c ustawy a art. 554 k.c. zaistniała potrzeba rozstrzygnięcia tych wątpliwości w orzecznictwie. I tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach (LEX nr 2174770) z dnia 27 października 2016 r., sygn. akt: I ACa 1121/15 stwierdzono m.in.:
Zgodnie z art. 8c ust. 2 ustawy z 2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego, z dniem nabycia, o którym mowa w art. 8a ust. 1 przedsiębiorstwo, o którym mowa w art. 8 ust. 1 przejmuje zobowiązania z tytułu szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego, w tym szkód powstałych w wyniku reaktywacji stałych ruchów. Środki na finansowanie tych zobowiązań pochodzą z dotacji budżetowej. Analiza tych norm prawnych prowadzi do wniosku, że stanowią one lex specialis w stosunku do art. 554 k.c. stanowiącego o solidarnej odpowiedzialności zbywcy i nabywcy przedsiębiorstwa za zobowiązania związane z prowa- dzeniem tego przedsiębiorstwa. Przepis art. 8c ust. 2 ww. ustawy o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego wskazujący na przejęcie opisanych tam zobowiązań konstytuuje następstwo mające charakter ogólnej sukcesji procesowej. Podmiot przejmujący zobowiązania, jako ogólny następca prawny, wstępuje do procesu i nie wymaga to zgody strony przeciwnej.
Zdaniem autora
Z moich doświadczeń i obserwacji wynika, że opisane obok orzeczenie winno rozwiewać wszelkie wątpliwości prawne w tym zakresie. Przyjętą tezę należy uznać za słuszną i logiczną. Jednak liczba zmian w górnictwie węgla kamiennego, ich dynamika, powodują w dalszym ciągu problemy prawne i organizacyjne dla osób starających się m.in. o naprawienie szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego, o zadośćuczynienia z tytułu wypadków, rent wyrównawczych, itd... Zauważanie tych zmian, ich przebieg, a także konsekwencje prawne wymagają wiedzy, doświadczenia i praktyki w tym zakresie, zaś osoby prowadzące postępowania sądowe bez pomocy fachowych pełnomocników niejednokrotnie mają z omawianymi kwestiami kłopoty. Nie można im czynić z tego zarzutu, gdyż specyfika i tempo zmian niejednokrotnie powoduje również problemy po stronie orzeczniczej, czyli sądów, pełnomocników reprezentujących zakłady górnicze, osób dochodzących roszczeń od zakładów górniczych, a także innych osób niemających szczegółowej wiedzy w tym zakresie.
Dlatego zalecam dokładną analizę poszczególnych przypadków, zwłaszcza w przedmiocie postępowań sądowych, gdyż błąd formalny może spowodować negatywne konsekwencje w postaci oddalenia roszczeń.
Artykuł ukazał się w dzienniku 'Rzeczpospolita' w dniu 05.07.2019 r.
