Praca zamiast sankcji pieniężnej (grzywny)

Instytucja zamiany grzywny na prace społeczne wzbudzała i wzbudza sporo kontrowersji, gdyż przepisy niejednoznacznie wskazują okoliczności zamiany, w szczególności w zakresie bezskuteczności egzekucji. Instytucja ta wprowadza odmienność i możliwość zamiany, jednakże sąd nie jest związany wnioskiem osoby skazanej w tym zakresie, gdyż sąd swobodnie w zakresie niezawisłości sędziowskiej podejmuje decyzję, po rozpatrzeniu wszelkich okoliczności konkretnej sprawy.

Praca społeczna jest środkiem wolnościowym wykonania kara grzywny, bo należy pamiętać, iż w myśl treści przepisu art. 46 kodeksu karnego wykonawczego (k.k.w.) sąd zarządza zastępczą karę pozbawienia wolności, gdy orzeczona grzywna nie została zapłacona, a jej egzekucja okazała się bezskuteczna lub gdy z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, a jednocześnie:

Przesłanki orzeczenia

Wydanie przez sąd pozytywnego orzeczenia w zakresie uwzględnienia wniosku i zamiany kary grzywny na pracę społecznie użyteczną jest dopuszczalne, jeżeli są spełnione poniższe przesłanki:

Kontrowersje i wątpliwości wzbudza fakt bezskuteczności egzekucji, którą rozróżniać należ w dwóch sytuacji:

W pierwszym przypadku bezskuteczność egzekucji wystąpi wtedy, gdy komornik nie zdoła ściągnąć grzywny w całości, w drugim wtedy, gdy nie zdoła ściągnąć całości kwoty będącej przedmiotem polecenia egzekucyjnego. O bezskuteczności egzekucji przesądza nieściągnięcie w całości kwoty będącej przedmiotem postępowania egzekucyjnego. W konsekwencji – jeżeli poleceniem objęta była cała grzywna, to wówczas egzekucja będzie nieskuteczna, gdy nie zostanie ona ściągnięta w całości. Z kolei gdy skazany uiścił część grzywny, a następnie wszczęto egzekucję, bezskuteczność będzie miała miejsce w przypadku nieściągnięcia całej kwoty wskazanej w poleceniu egzekucyjnym (W. Dadak, Grzywna samoistna..., s. 234–235, tak też Dąbkiewicz Krzysztof, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV Opublikowano: WKP 2018 ).

Problemy interpretacyjne

Prawo karne w bardzo małym zakresie skupia się na problemie bezskuteczności egzekucji, gdyż jest to domena prawa cywilnego. Umorzenie egzekucji nie zamyka wierzycielowi możliwości dochodzenia swoich należności od dłużnika. Umorzenie postępowania egzekucyjnego z powodu jego całkowitej lub częściowej bezskuteczności oznacza, iż aktualnie dłużnik nie posiada majątku, z którego możliwym jest przeprowadzenie przez komornika skutecznego postępowania egzekucyjnego. Wskazane jest ażeby możliwość zamiany kary grzywny została wprowadzona jedynie po bezskuteczności egzekucji ze wszystkich prawnie dopuszczalnych sposobów jej prowadzenia, a nie po ogólnym sformułowaniu bezskuteczność egzekucji. Jest to konieczne, gdyż to od wierzyciela zależy zakres prowadzenia egzekucji i z których składników majątku dłużnika ma ona być prowadzona, dlatego należy doprecyzować przepisy w tym zakresie, celem uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych. Brak jest rozwiązań sytuacji, gdy po zamianie grzywny na prace społeczne, skazany częściowo uiści grzywnę. Wydaje się, że istnieje możliwość zmniejszenia ilości godzin prac społecznych po częściowym uregulowaniu grzywny. Konieczne jest również doprecyzowanie przepisów tym zakresie, nie pozostawiając zbyt szerokiego pola interpretacyjnego w sferze karnej.

Po uwzględnieniu wniosku przez sąd samo wykonywanie prac społecznych podlega ogólnym przepisom w tym zakresie, tj. nadzór sprawuje sąd rejonowy, w którego okręgu praca ma być wykonana, zaś czynności bezpośrednio z osobą skazaną wykonuje zawodowy kurator sądowy.

Analogiczna instytucja funkcjonuje w kodeksie wykroczeń, gdzie zgodnie z treścią przepisu art. 25 § 1 k.w., jeżeli egzekucja grzywny okazała się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, określając czas jej trwania. Praca społecznie użyteczna trwa najkrócej tydzień, najdłużej 2 miesiące.

Co mówią przepisy

Zgodnie z art. 45 kodeksu karnego wykonawczego (dalej k.k.w):

jeżeli egzekucja grzywny okaże się bezskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, sąd może zamienić grzywnę nieprzekraczającą stu dwudziestu stawek dziennych, po uprzednim wyrażeniu zgody przez skazanego, na pracę społecznie użyteczną, przyjmując, że dziesięć stawek dziennych jest równoważnych miesiącowi pracy społecznie użytecznej, z zaokrągleniem do pełnego miesiąca. Pracę społecznie użyteczną określa się w miesiącach; ustalając wymiar godzin pracy w stosunku miesięcznym, sąd kieruje się wskazaniami zawartymi w art. 53 Kodeksu karnego.

 

Artykuł ukazał się w dzienniku 'Rzeczpospolita' w dniu 18.11.2019 r.