Wskutek orzeczenia rozwodu pomiędzy małżonkami, orzeczenia separacji bądź zawarcia stosownej umowy w formie aktu notarialnego powstaje pomiędzy małżonkami rozdzielność majątkowa, która skutkuje powstaniem pomiędzy małżonkami współwłasności w częściach ułamkowych. W dzisiejszych czasach częstokroć małżonkowie w trakcie małżeństwa zawarli umowę kredytu hipotecznego na zakup nieruchomości stanowiącej ich majątek wspólny, a czasami ze względu na brak zdolności kredytowej kredytobiorcami są również rodzice któregoś z małżonków, stawający się również czasami współwłaścicielami nieruchomości zakupionej na zaspokojenie potrzeb małżonków.
Po powstaniu współwłasności w częściach ułamkowych każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do wystąpienia z żądaniem zniesienia tej współwłasności w sposób umowy bądź w drodze orzeczenia sądowego. W przedmiotowej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 marca 2020 roku (III CZP 64/19), którą to sprawę rozpatrywano na podstawie zapytania skierowanego przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu.
Z akt postępowania, a także treści orzeczeń wynika, iż Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej prowadził postępowanie, w którym rozstrzygnął kwestię podziału majątku wspólnego małżonków po rozwodzie. W orzeczeniu kończącym postępowanie Sąd Rejonowy dokonał rozliczenia nakładów osobistych poczynionych przez małżonków, w szczególności na budowę domu. Strony postępowania nabyły nieruchomość budynkową, zaciągając na ten cel kredyt hipoteczny zabezpieczony poprzez dokonanie odpowiedniego wpisu w dziale IV księgi wieczystej nieruchomości. Sąd wskazał, że kredytobiorcami byli również rodzice męża, zatem łącznie było 4 kredytobiorców.
W trakcie postępowania o podział majątku Sąd ustalił, że jedynie mąż spłacał, zaś nieruchomość przypadła mężowi, wskutek stanowisk procesowych stron. Nadto małżonek wnosił o rozliczenie spłat kredytu po ustaniu wspólności majątkowej, a także o rozliczenie wartości nieruchomości. Sąd Rejonowy w swoim orzeczeniu zadecydował o spłatach, dopłatach a także rozliczeniu nakładów pomiędzy małżonkami. W motywach swojego rozstrzygnięcia odwołał się do uchwały SN ustalającej, iż jeżeli dług zaciągnięty (przez jednego z małżonków bądź oboje) został wydatkowany na majątek wspólny bądź majątek osobisty jednego z małżonków w okresie pomiędzy ustaniem wspólności majątkowej a podziałem majątku to nabiera on wówczas roszczenia o zwrot dokonanych nakładów.
W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy we Wrocławiu podkreślił, iż co do sposobu ustalenia wartości obciążonej hipotecznie nieruchomości podlegającej podziałowi Sąd Najwyższy wypowiedział się, m.in. w postanowieniu z dnia 26 stycznia 2017 r., I CSK 54/16 oraz w uchwałach z dnia 28 marca 2019 r., III CZP 21/18 (OSNC 2019, nr 9, poz. 88). W orzeczeniach tych ustalono, iż w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków, w skład którego wchodzi nieruchomość z wierzytelnością hipoteczną stanowiącą zabezpieczenie kredytu bankowego, sąd bierze pod uwagę jej wartość, pomniejszoną o wartość wierzytelności hipotecznej, chyba, że sprzeciwiają się temu inne ważne względy.
Sąd Okręgowy przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne celem podjęcia uchwały, gdyż wskazywał, że dotychczasowe orzeczenia Sądu Najwyższego odnosiło się do sytuacji kiedy to małżonkowie byli jedynymi kredytobiorcami kredytu hipotecznego. Sąd Okręgowy uważał, że Sąd Najwyższy powinien orzec i rozstrzygnąć kwestię w sytuacji kiedy to kredytobiorcami byli również rodzice małżonka, niebędący właścicielami nieruchomości, co wywrze wpływ na wzajemne roszczenia regresowe pomiędzy kredytobiorcami. Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały, gdyż zagadnienie to nie dotyczy podziału majątku lecz roszczeń regresowych pomiędzy dłużnikami solidarnymi.
Stanowisko Sąd Najwyższego wydaje się słuszne, gdyż zdaniem autora przepisy w tym zakresie nie budzą wątpliwości, ponieważ podział majątku dorobkowego ma miejsce wyłącznie pomiędzy małżonkami, zatem podział majątku i jakiekolwiek rozliczenia finansowe dokonywane są jedynie pomiędzy małżonkami. Zatem jeżeli po ustaniu wspólności majątkowej jedynie jeden małżonek spłaca kredyt zaciągnięty wspólnie przez małżonków wówczas ma on roszczenie w stosunku do drugiego małżonka o rozliczenie nakładów. Należy pamiętać ażeby w sposób dokładny i niebudzący wątpliwości udokumentować poniesione nakładu, np. poprzez potwierdzenia przelewów.
Natomiast osoba która jako jedyna spłaca po ustaniu wspólności majątkowej kredyt zaciągnięty przez małżonków oraz rodziców jednego z małżonków jest uprawniona do roszczenia regresowego w stosunku do rodziców małżonka niespłacającego, jako współkredytobiorców, gdyż wobec banku ponoszą oni odpowiedzialność solidarną. Zasady rozliczeniami pomiędzy dłużnikami solidarnym określa treść przepisu art. 376 kc, zgodnie z którym:
Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.
Reasumując powyższe postępowania o podział majątku są często skomplikowane pod kątem dowodowym, trwają przez długi okres czasu, mogą generować koszty sądowe w znacznej wysokości dlatego warto rozważyć dokonanie podziału majątku w formie umownej.
